Śląski łobiod, czyli 22 dania śląskie, których nie znaliście 

Ich nazwy często bawią, dziwią lub zaskakują… Genialne w swej prostocie, energetyczne dania śląskie zasługują na odświeżenie. Ile z nich znaliście? Sprawdźcie się!

22 dania śląskie*, których nie znaliście…

*Dania śląskie rozumiane są jako dania kuchni województwa śląskiego.

1. Poleśniki (polyśniki) – to moja ulubiona potrawa województwa śląskiego, pochodząca z Beskidów! Zdecydowanie zakochałam się w niej od pierwszego… spróbowania. Poleśniki to rodzaj placków ziemniaczanych, które mogą być zapiekane na liściach z kapusty i w takiej wersji udało mi się ich spróbować. Potrawa ta jest dosyć tłusta, podawana z gęstą śmietaną. Poleśniki mogą być zapiekane podwójnie, najpierw przez 45 minut pieczone jest ziemniaczane ciasto, następnie krojone na kawałki, zalewane śmietaną i ponownie zapiekane w piecu. Palce lizać! Poleśników próbowałam w Agroturystyce Na Uwietrzu i bardzo je polecam!

2. Kubuś – potrawa postna z terenu trójwsi beskidzkiej (Istebna, Koniaków, Jaworzynka). Jej podstawą są ziemniaki sparzone zagotowanym mlekiem. Dania śląskie są dosyć tłuste, również kubusia zapieka się ze śmietaną. Opcjonalnie można na wierzch zetrzeć jabłka, a po upieczeniu polać danie słodką śmietaną i posypać cukrem. Nie wiadomo dlaczego danie to nazywa się kubuś.

3. Harynki – ogólnie nazywa się tak śledzie w województwie śląskim, jadane głównie w dni postne.

4. Bachora – kolejne bardzo ziemniaczane danie województwa śląskiego (kuchnia góralska). Tym razem jednak jednym ze składników, oprócz surowych ziemniaków, są kawałki mięsa. Farszem z przyprawami jest wypełniane jelito, które następnie wiąże się mocno i taką „kiełbasę” układa się w brytfannie. Danie zalewa się tłuszczem, np. stopionym smalcem i piecze. Po wyjęciu z piekarnika bachora powinna mieć piękny, brązowo-złoty kolor.

5. Murzin – tradycyjny cieszyński wypiek podawany na śniadanie wielkanocne. Jest to ciasto drożdżowe, wypiekane w kształcie bochenka chleba z kawałkami szynki, boczku lub białej kiełbasy w środku. Murzin swoją nazwę wziął prawdopodobnie od mięsa wędzonego w beczkach, które było ciemne, mogło to być również związane z ciemnym wywarem, którym zabarwiało się ciasto. Znalazłam również informację, że dawniej murzina wyrabiało się z razowej mąki pszennej z otrębami, dzięki czemu ciasto miało ciemny kolor. Murzina wypieka się wyłącznie na Śląsku Cieszyńskim i robi się to do tej pory. Istnieją dwie wersje tego ciasta – męska i damska. Pierwsza jest wytrawniejsza, a druga słodsza i delikatniejsza. Zdecydowanie bardziej smakowało mi ta druga, czyli gospodynie wiedziały dokładnie co robią różnicując ciasto 🙂

6. Krupniok – to śląska odmiana znanej szerzej w Polsce kaszanki. Jest to jedno z podstawowych dań kuchni śląskiej, od 2016 roku certyfikowane unijnym oznaczeniem „Chronione Oznaczenia Geograficzne”. Krupniok wypełniony jest kaszą, podrobami, siekaną cebulą i przyprawami. Bardzo ważnym składnikiem jest również krew, która nadaje specyficzny smak temu daniu. W niektórych miejscach w województwie śląskim możecie spróbować krupnioka podanego w bardzo nowoczesny sposób, np. w Szybie Maciej w Zabrzu.

7. Prażucha ze spyrkami – danie kuchni Beskidów, którego głównym składnikiem jest mąka z otrębami. Górale śląscy i żywieccy przygotowują je w taki sam sposób od wieków. Mąka prażona jest na złoty kolor, a następnie zalewa się ją wrzątkiem. Woda musi wsiąknąć w mąkę aż do powstania masy, którą wykłada się mokrą łyżką na talerze. Masa nie przylega do łyżki, dzięki czemu tworzą się małe kluski. Prażuchę podaje się ze skwarkami z boczku wędzonego, zwanymi na Śląsku spyrkami. Można to danie jeść zarówno rano jak i wieczorem, jest ono bardzo syte.

8. Placki na blaszi – produkt wpisany na listę tradycyjnych produktów województwa śląskiego, danie kuchni beskidzkiej. Są to placki ziemniaczane, które podaje się zwykle na ciepło ze spyrkami, czyli skwarkami albo ze śmietaną (czasem z cukrem lub miodem). Dania śląskie bardzo często opierają się na ziemniakach ze względu na dużo trudniejszą dostępność zboża na tamtych terenach. Ziemniaki są do tego bardzo syte, więc łatwiej było nimi nakarmić rodzinę.

9. Parzybroda – to bardzo gęsta zupa z kapusty przygotowywanej na słodko, z wyraźnie wyczuwalnymi kawałkami ziemniaków i mięsa. Można ją również podawać w wersji uboższej bez mięsa. Jej przygotowanie jest bardzo proste i nie wymaga ona długiego poszukiwania składników, dlatego stała się bardzo popularnym, jednogarnkowym daniem w województwie śląskim.

10. Rolada śląska – najpopularniejsza potrawa kuchni śląskiej, bardzo często podawana jako danie główne niedzielnych obiadów. Oryginalny farsz rolady śląskiej składa się z kiełbasy śląskiej, ogórka kiszonego, cebuli, boczku wędzonego lub wędzonej słoniny, musztardy stołowej, soli i pieprzu. Farsz zawijany jest w udziec wołowy albo rozbef i najpierw przysmażany na patelni, a następnie duszony, aby uzyskać sos. Rolada śląska jest bardzo czasochłonnym i dosyć trudnym daniem, ale ponoć każda szanująca się gospodyni w województwie śląskim potrafi ją zrobić. Istnieje coraz więcej wariacji na temat rolady śląskiej, bardzo często eksperymentują z nią restauracje. Ja miałam okazję nie tylko spróbować tradycyjnej rolady, ale również ją zrobić. Dodatkami do naszego dania były kluski śląskie i czerwona kapusta (modro kapusta), o której przeczytacie poniżej. Sami możecie sprawdzić czy trudno zrobić to danie – łapcie przepis na roladę śląską!

11. Modro kapusta – kapusta czerwona przygotowywana na słodko. Jest to poszatkowana kapusta gotowana w garnku, do której dodaje się cebulę, poszatkowane jabłko i skwarki z boczku wędzonego. Można do niej dodać kwasku cytrynowego, by kapusta zachowała swój kolor, ale nie powinno się dolewać do niej znanej wszystkim przyprawy w płynie…maggi. Najlepiej doprawić kapustę pieprzem, solą i goździkami.

12. Kanapki ze śledziem – cieszyńskie kanapki ze śledziem są ponoć niepowtarzalne w smaku i kto spróbuje ich raz wraca po nie przy okazji wizyty w Cieszynie. Niestety, nie udało mi się ich spróbować, bo sklep, w którym na co dzień zaopatrują się w nie mieszkańcy miasta i turyści, był zamknięty. Kanapki cieszyńskie ze śledziem są tak popularne, że często zostają wyprzedane przed godziną 12.00 w dzień. Obiecałam sobie, że następnym razem ich spróbuję i wtedy na pewno dam wam znać o moich odczuciach! PS Najpopularniejsze kanapki ze śledziem dostaniecie w sklepie Społem w Cieszynie.

13. Kwaśnica – góralska zupa na wywarze mięsnym, np. gotowana na żeberku albo świńskim ryju. Jej głównym składnikiem jest kapusta kiszona, a pozostałymi składnikami są grzyby, ziemniaki i przyprawy, m.in. liść laurowy czy majeranek. W sierpniu w Żywcu odbywa się Światowy Festiwal Kwaśnicy! Ja za to próbowałam tej zupy w Starej Karczmie w Jeleśni.

14. Wodzionka (brotzupa) – zupa z chlebem z dodatkiem masła lub smalcu, a także czosnku. Wszystkie te składniki zalewane są wrzątkiem. Wodzionka to symbol oszczędności, ale i biedy mieszkańców województwa śląskiego. Niegdyś była jedzona o każdej porze dnia, również, a nawet przede wszystkim na śniadanie. Wykorzystuje się do niej czerstwy chleb, więc można się domyślić, że powstała, by nic w gospodarstwie się nie marnowało. Była jedzona zarówno wśród chłopów jak i zamożniejszych warstw społeczeństwa. Obecnie, nadal przygotowywana jest w niektórych domach, chociaż nie jest już tak popularna jak kiedyś.

15. Karminadle (karbinadle) – to śląska nazwa popularnych w Polsce kotletów mielonych. Przygotowywanie karminadli, podobnie jak i innych mięsnych dań, związane było ściśle z popularnymi niegdyś na Śląsku świniobiciami. Mięso uzyskiwane z uboju musiało wystarczyć na kilka miesięcy, więc gospodarstwa wykorzystywały każdą część tuszy wieprzowej. Z mięsa i tłuszczu świńskiego robiono, m.in. karminadle.

16. Fitka – zupa z wody i włoszczyzny z ziemniakami, bez mięsa. Bardzo prosta w przygotowaniu. Inaczej nazywana jest „biedą” czy „pituchą”.

17. Szpajza – bardzo popularny deser w województwie śląskim. Zwykle podawany był do stołu z powodu jakiejś specjalnej okazji, w trakcie wesela czy komunii. Istnieje wiele odmian szpajzy, ale jej podstawowe smaki to czekoladowy i cytrynowy. Szpajza przypomina trochę w smaku mus, ale tak naprawdę jest to krem z jajek i cukru z dodatkiem żelatyny. Jest to dosyć lekki deser, chociaż całkiem słodki. Szpajza podawana jest w szklanych naczyniach i może być udekorowana, np. bitą śmietaną. Próbowałam jej po raz pierwszy w życiu w Restauracji pod Prosiakiem w Tychach.

18. Kreple i krepliki – to po prostu pączki. Kreple były, są i będę popularne w całej Polsce. Te smakołyki smażone są z ciasta drożdżowego i wypełniane nadzieniem, np. dżemem albo czekoladą. Tradycyjne pączki wysmażane są na słoninie, sadle lub maśle, a następnie posypywane cukrem pudrem.

19. Cieszyńskie ciasteczka – deser typowy dla Śląska Cieszyńskiego. Cieszyńskie ciasteczka to mieszanka małych, kolorowych i wielosmakowych słodkości. Pieczenie ciasteczek cieszyńskich jest bardzo ważną tradycją, ponieważ opiera się na współpracy rodzin bądź zaprzyjaźnionych gospodyń, a także wymianie informacji w postaci tajnych składników czy przepisów prababci . Wyrób ciasteczek jest bardzo czasochłonny, dlatego warto zaangażować do niego wiele osób. Te smakołyki przygotowuje się przeważnie na wesela lub święta, a ich receptur jest prawdopodobnie tyle ile gospodyń domowych.

20. Apfelstrudel (sztrudel z jabłkami) – to jeden ze słodkich deserów cieszyńskich, który tak naprawdę został zapożyczony od sąsiedniej Austrii. Apfelstrudel to po prostu ciasto z jabłkami, które podaje się w województwie śląskim na wiele sposobów, np. na ciepło z lodami waniliowymi czy na zimno z pomarańczami i bitą śmietaną.

21. Kołocz – śląskie, tradycyjne ciasto świąteczne. Zwykle podawane jest na weselach, komuniach czy odpustach. Pierwotnie kołocz był wypiekany z masą makową lub serową i z posypką, obecnie można znaleźć wiele przepisów na kołocze z innymi nadzieniami, np. jabłkami czy budyniem. Kołocz wypiekany jest w prostokątnych blachach, w odróżnieniu od staropolskiego kołacza, który wypiekany był w kształcie koła.

22. Buchta z masłem – to buła drożdżowa z masłem. Do ciasta przed wypiekiem dodaje się roztopionego masła. Jest to danie regionalne Beskidów i Śląska Cieszyńskiego.

Czy znacie inne dania śląskie? Jeżeli tak, to jakie? Napiszcie w komentarzach czy lubicie kuchnię śląską.

Przy okazji wizyty kulinarnej w województwie śląskim, zapraszam także do odwiedzenia Kopalni Guido z nową ekstremalną trasą Poziom 355 – Szychta.

Uwaga! W czerwcu w województwie śląskim odbywa się Festiwal Śląskie Smaki! Pod tym linkiem znajdziecie również przepisy na rozmaite dania śląskie, a także informacje o szlaku kulinarnym Śląskie Smaki!